عجایبِ صُنعِ حق تعالی

بدان که هرچه در وجود است، همه صنع خدای تعالی است. آسمان و آفتاب و ماه و ستارگان و زمین و آنچه بر وی است ، چون کوه ها و بیابان ها و نهر ها و آنچه در کوه هاست، از جواهر و معادن و آنچه بر روی زمین است ، از انواع نباتات و آنچه در برّ و بحر است، از انواع حیوانات و آنچه میان آسمان و زمین است، چون میغ و باران و برف و تگرگ و رعد و برق و قُوسِ قُزَح و علاماتی که در هوا پدید آید ، همه عجایب صنع حق تعالی است و این همه ، آیات حق تعالی است که تو را فرموده است تا در آن نظر کنی. پس اندر این آیات، تفکر کن.

در زمین ، نگاه کن که چگونه بساط تو ساخته است و جوانب وی فراخ گسترانیده و از زیر سنگ های سخت ، آب های لطیف روان کرده تا بر روی زمین میرود و به تدریج بیرون می آید. در وقت بهار بنگر و تفکر کن که زمین چگونه زنده شود و چون دیبای هفت رنگ گردد ، بلکه هزار رنگ شود.

نگاه کن مرغان هوا و حشرات زمین را هر یکی بر شکلی دیگری و بر صورتی دیگر و همه از یکدیگر نیکوتر؛ هر یکی را آنچه به کار باید ، داد و هر یکی را بیاموخته که غذای خویش چون به دست آورد و بچه را چون نگه دارد تا بزرگ شود و آشیان خویش چون کند. در مورچه نگاه کن که به وقت خویش غذاچون جمع کند. اگر درخانه شوی که به نقش و گچ، کنده کرده باشند، روزگاری دراز ، صفت آن گویی و تعجب کنی و همیشه در خانه خدایی، هیچ تعجب نکنی! و این عالم، خانه خداست و فرش وی ، زمین است ولکن سقفی بی ستون و این، عجیب تر است و چراغ وی ماه است و شعله وی آفتاب و قندیل های وی ستارگان و تو از عجایب این ، غافل که بس بزرگ است و چشم تو بس مختصر و در وی نمی گنجد. و مَثَل تو ، چون مورچه ای است که در قصر مَلِکی سوراخی دارد؛ جر غذای خویش و یاران خویش چیزی نمی بیند و از جمال صورت قصر و بسیاری غلامان و سریر ملک وی ، هیچ خبر ندارد.

اگر خواهی به درجه مورچه قناعت کنی، می باش و اگر نه، راهت داده اند تا در بُستان معرفتِ حق تعالی، تماشا کنی و بیرون آیی؛ چشم باز کن تا عجایب بینی که مدهوش و متحیر شوی.

کیمیای سعادت ، امام محمّد غزّالی